Εκεί στη γειτονιά της Πίνδου, στα Βόρεια, η αμόλυντη φύση φαντάζει παντοδύναμη. Οι άνθρωποι, τα χωριά, τα μνημεία, τα τοξωτά γεφύρια μοιάζουν ξεχασμένα, υποταγμένα. Μόνο οι εποχές έχουν τη δύναμη να μεταλλάσσουν το ποικιλόμορφο τοπίο και να πιστοποιούν ότι ο χρόνος κυλά. ΄Ετσι ο επισκέπτης, έρμαιο αυτής της μαγείας, απλώς αφήνεται να τον συνεπάρει το τοπίο. Ούτως ή άλλως πάντα θα νοσταλγεί και θα ελπίζει στην επιστροφή.
Η προσέγγιση του Παραδείσου δεν γίνεται ποτέ από ένα μόνο μονοπάτι, και το χωριό Σπήλαιο είναι το πιο κατάλληλο μονοπάτι 26 χλμ. δυτικά από τα Γρεβενά στη βορειοδυτική Ελλάδα χτισμένο στα 1000 μέτρα υψόμετρο.
Το χωριό αυτό, τόπος ιστορικός , είναι χτισμένο σε ένα «μπαλκόνι» του βουνού ΄Ορλιακας. Για τους κατοίκους του, η ζωντανή φύση είναι καθημερινότητα, ενώ για τον επισκέπτη συναρπαστική αποκάλυψη. Η ομορφιά του και η ιδιαιτερότητα του τοπίου αναγνωρίστηκε από την πολιτεία που το χαρακτήρισε και επίσημα <<ως τόπο ιστορικό και ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους>> (ΦΕΚ 526Β΄/8-5-1973)
Στο χωριό θα πρέπει όλοι να επισκεφθούν το θαυμάσιο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που χτίστηκε το 1633. Το μοναστήρι βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Ο ρυθμός του είναι βυζαντινός και οι αγιογραφίες χρονολογούνται από το 1641 εώς το 1658. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η ξυλόγλυπτη πόρτα του, το επίσης ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο, τα κειμήλια και οι εικόνες μεγάλης αξίας.
Από την Κοίμηση ο επισκέπτης πιάνει την άκρη του νήματος της μαγείας του Σπηλαίου. Περπατώντας μέσα στον κήπο που περιβάλλει την εκκλησία φθάνει στην άκρη του απότομου βράχου στο Καραούλι, όπου αποκαλύπτονται η άγρια ομορφιά και η δυναμική εναλλαγή του τοπίου που περιβάλλει το χωριό. Εκεί δίπλα βρίσκεται και το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής μέσα σε ένα τοπίο καταπληκτικής ομορφιάς.
Οι πλαγιές του 'Όρλιακα και των απέναντι βουνών «γκρεμίζονται» ως την κοίτη του Βενέτικου ποταμού, ο οποίος στριμώχνεται μέσα σε επιβλητικά, στενά πέτρινα φαράγγια. ΄Οταν ο επισκέπτης αποδεσμευθεί από την ομορφιά αυτού του τοπίου που τον κρατά καθηλωμένο στην άκρη του βράχου μπορεί να πάρει τον χωματόδρομο που θα τον φέρει κοντά στο ποτάμι. Εκεί, στην είσοδο του φαραγγιού υπάρχει το δίτοξο ονομαστό γεφύρι της Πορτίτσας το οποίο κτίσθηκε το 1743. Πάνω από την έξοδο του φαραγγιού ανοίγεται ένα όμορφο όσο και απόκρημνο σπήλαιο, το Κελί της Καλογριάς, γεμάτο σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
Ξεχωριστά είναι επίσης με λιγότερη επισκεψιμότητα μεν αλλά το ίδιο εντυπωσιακά δε, είναι το γεφύρι του Κατσογιάννη και το γεφύρι του κλέφτη.
Το χωριό περικλείεται από κάστρο της εποχής του Ιουστινιανού το οποίο προφύλασσε τους κατοίκους του από επιδρομές που γινόταν από διάφορους εχθρούς μέχρι και τα χρόνια της τουρκοκρατίας όπου έγινε και η ξακουστή μάχη του Ζιάκα (για την οποία θα βρείτε πληροφορίες στην ενότητα ιστορία). Το κάστρο σώζεται αυτούσιο σε πολλά σημεία.
Στην κορυφή του χωριού δεσπόζει επιβλητικά η κορυφογραμμή του Σταυρού που είναι σαν να παρατηρεί στωικά τα τεκταινόμενα ανά τους αιώνες στο χωριό. Στην πάνω γειτονιά στην περιοχή Κούλια (που στα τούρκικα σημαίνει παρατηρητήριο) μπορείς να διακρίνεις ακόμη κτίσματα από την ακρόπολη του χωριού και να θαυμάσεις την υπέροχη θέα από τον εθνικό δρυμό της Βάλια Κάλντα έως τον Όλυμπο.
Θα μπορούσαμε να σας μιλάμε με τις ώρες για τις ομορφιές και τα αξιοθέατα του χωριού αλλά θα κινδυνεύαμε να χαρακτηριστούμε ως τοπικιστές και ως μη αντικειμενικοί. Οπότε σας αφήνουμε να τα διαπιστώσετε από μόνοι σας ως επισκέπτες του Σπηλαίου, στο οποίο εμείς αισθανόμαστε περήφανοι και τυχεροί που έχουμε καταγωγή από έναν τόσο ευλογημένο τόπο.
Καλή περιήγηση λοιπόν.....